top of page
Droga do niepodległości
■ 28 lipca 1914 r. – w reakcji na udany zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. W tym momencie zaczęła działać „zasada domina” wywołana skomplikowanym systemem sojuszy międzynarodowych. Poszczególne mocarstwa wypowiedziały sobie wojnę. Dla Polski istotne było to, że nasi zaborcy stanęli po przeciwnych stronach frontu. Rozpoczęła się I wojna światowa.
■ 3 sierpnia 1914 r. – została powołana I Kompania Kadrowa, sformowana z członków Związku Strzeleckiego, Towarzystwa „Strzelec” i Polskich Drużyn Strzeleckich.
■ 6 sierpnia 1914 r. – początek działań wojennych oddziałów podległych Józefowi Piłsudskiemu. I Kompania Kadrowa pod dowództwem Tadeusza Kasprzyckiego wyruszyła z krakowskich Oleandrów i przekroczyła granicę pomiędzy Galicją a Królestwem Polskim. Po bezskutecznej próbie przebicia się do Warszawy i wywołania tam antyrosyjskiego powstania oddział powrócił do Krakowa.
■ 16 sierpnia 1914 r. – władze austriackie podjęły decyzję o utworzeniu Legionów Polskich – ochotniczych formacji walczących u boku armii austro-węgierskiej (w następnym roku w trzech brygadach Legionów walczyło już ponad 20 tys. Polaków). Powołano też Naczelny Komitet Narodowy, który miał sprawować władzę wojskową, polityczną i skarbową Polaków na terenie Galicji. Na jego czele stanął Juliusz Leo – ówczesny prezydent Krakowa.
■ 12 października 1914 r. – Polonia amerykańska utworzyła Polski Centralny Komitet Ratunkowy. W pierwszych latach funkcjonowania realizował on przede wszystkim cele pomocowe, zbierając fundusze na rzecz ofiar wojny na ziemiach polskich. Z czasem stał się też jednym z najważniejszych źródeł nacisku i promocji polskiej sprawy narodowej w zachodniej opinii publicznej.
■ 22 października 1914 r. – utworzenie na rozkaz Józefa Piłsudskiego Polskiej Organizacji Wojskowej, której zadaniem była działalność sabotażowo-dywersyjna przeciwko Rosji na terenie Królestwa.
■ 25 listopada 1914 r. – w Warszawie został utworzony Komitet Narodowy Polski – organizacja skupiająca polskich polityków, którzy, jeśli chodzi o sprawę polską, orientowali się na Rosję i państwa ententy. Komitet, na którego czele stanęli Zygmunt Wielopolski oraz Roman Dmowski, skupiał głównie siły związane z narodową demokracją i innymi formacjami o charakterze prawicowym i nacjonalistycznym. Objął także patronat nad tworzeniem w Rosji polskich oddziałów nazwanych od miejsca pierwotnej koncentracji Legionem Puławskim.
■ 8 stycznia 1915 r. – w Vevey pod Lozanną w Szwajcarii Ignacy Jan Paderewski i Henryk Sienkiewicz zakładają Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, którego zadaniem była pomoc finansowa dla ofiar wojny na ziemiach polskich oraz reprezentowanie sprawy polskiej wśród zachodniej opinii publicznej.
■ 15 kwietnia 1915 r. – Ignacy Jan Paderewski jako przedstawiciel Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce udaje się do Nowego Jorku. Jego przyjazd do Stanów Zjednoczonych miał dla sprawy polskiej ogromne znaczenie.
■ 30 maja 1915 r. – w Chicago pod pomnikiem Tadeusza Kościuszki odbyła się wielka manifestacja środowisk polonijnych. Paderewski wygłosił pierwsze z ponad 300 przemówień patriotycznych w USA. Domagał się od władz amerykańskich podjęcia starań o uwzględnienie w ładzie powojennym istnienia niepodległego państwa polskiego. Na wiecach i spotkaniach, często połączonych z koncertami, dzielił się wizją niepodległej Polski, oddając znaczną cześć swoich dochodów na potrzeby ofiar wojny. Prestiż Paderewskiego i jego niespotykana osobowość umożliwiły mu pozyskanie dla głoszonych przez niego idei wielu wybitnych osób, m.in prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona.
■ 5 listopada 1916 r. – w imieniu cesarzy Niemiec i Austro-Węgier ogłoszono proklamację zapowiadającą utworzenie (w bliżej nieokreślonej przyszłości) z ziem Królestwa Polskiego „państwa samodzielnego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem”. Był to pierwszy akt wydany przez najwyższych przedstawicieli państw biorących udział w I wojnie światowej, w którym deklarowano utworzenie państwa polskiego. Dokument był bardzo ogólnikowy, nie określał granic państwa, stwierdzał jedynie, że będzie ono funkcjonowało w sojuszu z oboma mocarstwami. Akt 5 listopada, mimo że nie skutkował osiągnięciem niepodległości, był jednak przełomowy dla Polaków. Nagłośnił sprawę polską, stworzył też administracyjne fundamenty pod odrodzenie Rzeczypospolitej.
■ 25 grudnia 1916 r. – w odpowiedzi na akt 5 listopada w rozkazie noworocznym do armii i floty rosyjskiej car Mikołaj II zapowiedział „stworzenie Polski wolnej, złożonej ze wszystkich trzech części, dotąd rozdzielonych”. Wobec strat terytorialnych Rosji akt nie mógł mieć żadnych konkretnych skutków politycznych. Otworzył jednak szansę na życzliwsze potraktowanie sprawy polskiej przez państwa ententy, które dotychczas uważały kwestię niepodległości Polski za wewnętrzną sprawę Rosji.
■ 14 stycznia 1917 r. – w Warszawie, z inicjatywy Niemiec i Austro-Węgier, zainaugurowała swoją działalność Tymczasowa Rada Stanu z Wacławem Niemojowskim na czele. Była to instytucja, która miała przygotować polską administrację na terenie Królestwa Polskiego. Miał być to pierwszy krok do powołania obiecanego w akcie 5 listopada państwa polskiego.
■ luty 1917 r. – burżuazyjno-demokratyczna rewolucja w Rosji, która doprowadziła do obalenia caratu. Moment przełomowy w sprawie polskiej. Nowe władze rosyjskie wyraziły zgodę na utworzenie niepodległego państwa polskiego z ziem, na których Polacy stanowili większość ludności; zastrzegły jedynie, że znajdzie się ono w sojuszu z Rosją. Przystąpiono do formowania jednostek złożonych z Polaków służących dotąd w armii rosyjskiej. Powstały trzy korpusy; najliczniejszym z nich – I Korpusem stacjonującym w rejonie Mińska (obecnie Białoruś) – dowodził gen. Józef Dowbor-Muśnicki.
■ 25 marca 1917 r. – Roman Dmowski przedstawił w brytyjskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych memoriał dotyczący granic niepodległej Polski.
■ 4 czerwca 1917 r. – dekretem prezydenta Raymonda Poincaré została powołana we Francji ochotnicza formacja wojskowa – Armia Polska.
■ lipiec 1917 r. – legioniści, którzy odmówili złożenia przysięgi na dochowanie wierności sojuszowi z Niemcami i Austro-Węgrami, zostali internowani w obozach, Józefa Piłsudskiego uwięziono w Magdeburgu.
■ 15 sierpnia 1917 r. – w Lozannie utworzono nowy Komitet Narodowy Polski z Romanem Dmowskim na czele (jako kontynuację KNP utworzonego w 1914 r. w Warszawie). Siedzibą KNP był Paryż. Do najważniejszych zadań komitetu należała integracja zachodnich środowisk polonijnych, reprezentowanie sprawy polskiej wobec rządów państw ententy, organizowanie polskiego życia politycznego na Zachodzie oraz nadzór nad formowaniem się polskich jednostek wojskowych we Francji. We wrześniu rząd francuski uznał KNP za jedyne oficjalne przedstawicielstwo polskie. W ślad za Francją w październiku podobne deklaracje złożyły władze Wielkiej Brytanii i Włoch, a w listopadzie – USA.
■ 12 września 1917 r. – Niemcy i Austro-Węgry utworzyły na terenie Królestwa Polskiego Radę Regencyjną. Miała ona – do czasu powołania monarchy – sprawować formalnie tymczasową władzę na ziemiach Królestwa Polskiego. W jej skład weszli arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski, Zdzisław Lubomirski i Józef Ostrowski. Rada powołała rząd na czele z Janem Kucharzewskim. Chociaż zakres władzy Rady Regencyjnej był ograniczony, podjęła ona wiele działań prawno-administracyjnych, które stały się podstawą utworzenia w 1918 r. instytucji niepodległego już państwa polskiego.
■ 7 listopada 1917 r. – władzę w Rosji przejęli bolszewicy, tworząc tzw. Rosję radziecką.
■ 15 listopada 1917 r. – radziecka Rosja proklamowała „prawo narodów Rosji do swobodnego samookreślenia aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa”.
■ 8 stycznia 1918 r. – prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson wygłosił w Kongresie swoje słynne orędzie, w którym znalazło się 14 punktów określających warunki niezbędne do zawarcia trwałego pokoju po zakończonej wojnie. Punkt 13 dotyczył Polski. Prezydent stwierdził, że powinno powstać niepodległe państwo polskie z bezpiecznym dostępem do morza, obejmujące ziemie zamieszkałe przez ludność bezsprzecznie polską. Była to pierwsza deklaracja zagranicznego polityka, w której określono zasady, na jakich miały się formować granice odrodzonego państwa
■ 12 stycznia 1918 r. – do Bordeaux dotarł ze Stanów Zjednoczonych pierwszy oddział ochotników do organizowanego we Francji polskiego wojska.
■ 22 lutego 1918 r. – rząd francuski przekazał Komitetowi Narodowemu Polskiemu zwierzchnictwo nad Armią Polską we Francji, przyznając mu jednocześnie prawo opieki konsularnej nad obywatelami polskimi we Francji.
■ 3 marca 1918 r. – w Brześciu Litewskim podpisano traktat między bolszewicką Rosją a Niemcami, Austro-Węgrami, Turcją i Bułgarią. Oznaczał on wycofanie się Rosji z I wojny światowej.
■ 20 marca 1918 r. – w Krakowie zakończył obrady XIV Kongres Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Funkcję prezesa powierzono ponownie Ignacemu Daszyńskiemu. Podjęto uchwałę, w której czytamy: „Żądamy dla Polski wolnego dostępu do morza. Żądamy jasno określonego prawa dla mniejszości narodowych, opartego na ich samorządzie”.
■ 28 maja 1918 r. – w Londynie odbyła się konferencja aliantów, podczas której dyskutowano o sprawach polskich.
■ 3 czerwca 1918 r. – mocarstwa sprzymierzone: Francja, Wielka Brytania i Włochy, podjęły ważną uchwałę w sprawie Polski (tzw. deklarację wersalską). „Utworzenie zjednoczonego i niepodległego państwa polskiego z wolnym dostępem do morza stanowi jeden z warunków trwałego i sprawiedliwego pokoju oraz panowania prawa w Europie” – ogłosiły.
■ 23 czerwca 1918 r. – w Szampanii pod Brenne w obecności prezydenta Francji Raymonda Poincaré odbyła się uroczystość wręczenia wojsku polskiemu (czterem pułkom piechoty) sztandarów wojskowych. Żołnierze złożyli przysięgę.
■ 4 lipca 1918 r. – podczas obchodzonego w Paryżu amerykańskiego Dnia Niepodległości flaga polska zawisła po raz pierwszy pośród flag państw sprzymierzonych. Odbyła się wielka parada. Oddział polski był entuzjastycznie witany przez zgromadzone tłumy okrzykami „Vive la Pologne!”.
■ 28 sierpnia 1918 r. – do Stanów Zjednoczonych dotarł Roman Dmowski. Wziął udział w posiedzeniu Sejmu Narodowego Polskiego w Detroit, gdzie wygłosił obszerne przemówienie do przedstawicieli Polonii amerykańskiej.
■ 29 sierpnia 1918 r. – Rada Komisarzy Ludowych Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej wydała dekret o anulowaniu traktatów dotyczących rozbiorów Polski, zawartych przez Rosję carską z Prusami i Austrią.
■ 13 września 1918 r. – prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson przyjął w Białym Domu Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego.
■ 4 października 1918 r. – gen. Józef Haller został dowódcą Armii Polskiej we Francji, od koloru mundurów zwanej Błękitną Armią.
■ 7 października 1918 r. – Rada Regencyjna proklamowała powstanie niepodległego państwa polskiego, które miało być zbudowane zgodnie z założeniami opisanymi w 13. punkcie orędzia prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona.
■ 19 października 1918 r. – powołano polską Radę Narodową Śląska Cieszyńskiego (Księstwa Cieszyńskiego).
■ 23 października 1918 r. – Rada Regencyjna powołała rząd, na którego czele stanął Józef Świeżyński, działacz Stronnictwa Narodowo -Demokratycznego.
■ 25 października 1918 r. – podczas debaty w niemieckim parlamencie poseł Wojciech Korfanty w ostrym, emocjonalnym wystąpieniu po raz kolejny upomniał się o wolną, niepodległą Polskę.
■ 28 października 1918 r. – w Krakowie powołano Polską Komisję Likwidacyjną, na której czele stanął Wincenty Witos, przywódca PSL „Piast”. Jej zadaniem miało być przejęcie władzy administracyjnej od Austriaków i ustanowienie państwowości polskiej w Galicji.
■ 31 października 1918 r. – rozpoczęto przejmowanie władzy w okupowanej przez Austro-Węgry części Królestwa. Pierwszymi polskimi miastami, które odzyskały niepodległość, były Kraków i Tarnów.
■ 1 listopada 1918 r. – w Galicji Wschodniej proklamowana została Zachodnioukraińska Republika Ludowa. We Lwowie rozpoczęły się walki pomiędzy Polakami a Ukraińcami o władzę nad miastem. Wśród polskich obrońców znalazło się wielu członków ruchu harcerskiego i młodzieży, których nazwano „Orlętami Lwowskimi”. Wojna polsko- -ukraińska o terytorium Galicji Wschodniej toczyła się aż do połowy 1919 r.
■ 3 listopada 1918 r. – wolna już była cała zachodnia Galicja.
■ 7 listopada 1918 r. – w uwolnionym spod okupacji Lublinie powołano Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, którego premierem został Ignacy Daszyński, przywódca galicyjskich socjalistów.
■ 9 listopada 1918 r. – Józef Piłsudski został wypuszczony z twierdzy w Magdeburgu.
■ 10 listopada 1918 r. – o godz. 7.30 na Dworzec Wiedeński w Warszawie specjalnym pociągiem przybyli Józef Piłsudski i Kazimierz Sosnkowski. W stolicy zaczęło się rozbrajanie niemieckich żołnierzy.
■ 11 listopada 1918 r. – Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową i naczelne dowództwo podległych jej wojsk polskich. Tego samego dnia Niemcy podpisały zawieszenie broni kończące I wojnę światową. Choć nikt w tym dniu uroczyście nie ogłosił niepodległości, Polacy świętowali wolność. „Niepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. Po 120 latach prysły kordony. Nie ma ich! Wolność! Niepodległość. Zjednoczenie! Własne Państwo! Na zawsze! (...) Kto tych krótkich dni nie przeżył, kto nie szalał z radości w tym czasie wraz z całym narodem, ten nie dozna w swym życiu największej radości. Cztery pokolenia nadaremno na tę chwilę czekały, piąte doczekało. Od rana do wieczora gromadziły się tłumy na rynkach miast; robotnik, urzędnik porzucał pracę, chłop porzucał rolę i leciał do miasta, na rynek, dowiedzieć się, przekonać się, zobaczyć wojsko polskie, polskie napisy, orły na urzędach” – tak opisał narodowy entuzjazm Jędrzej Moraczewski, wkrótce pierwszy premier II RP.
■ 14 listopada 1918 r. – Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu pełnię władzy.
■ 16 listopada 1918 r. – na mocy dekretu Józef Piłsudski objął funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa.
bottom of page